Zehirsiz Kentler Hareketi Türkiye’de

Ömür alanlarımızda kullanılan pestisitler/biyosidal eserler uygulandığı alanda, toprakta ve suda uzun müddet kalarak zehir tesirini sürdürüyor. Dünyada pek çok kent, ekolojik ve tabiat dostu alternatifler kullanarak zehirsiz kentlerin mümkün olduğunu gösterdi. Türkiye’de ise lokal idarelerin bu bahiste kat etmesi gereken çok yol var.

Buğday Ekolojik Ömrü Destekleme Derneği’nin, Avrupa Pestisit Aksiyon Ağı iştiraki ve Zehirsiz Sofralar Platformu işbirliği ile yürüttüğü “Zehirsiz Kentlere Doğru” projesi, kentlerde mahallî idareler tarafından kullanılan pestisitlerin ve biyosidal eserlerin ziyanları konusunda farkındalık yaratmayı ve alternatif uygulamaların kullanımını teşvik etmeyi amaçlıyor. Avrupa Birliği, Sivil Toplum Diyalogu VI programı kapsamında desteklenen proje kapsamında Zehirsiz Sofralar Platformu tarafından başlatılan “Zehirsiz Kentler için Harekete Geç” başlıklı imza kampanyası, belediyelerin, zehirsiz kent olma yolunda kararlı bir adım atacaklarına dair kelam vermelerini talep ediyor.

İnsan ve etraf sıhhati açısından son derece ziyanlı olan bu kimyasalları karar verici konumdakilerin, yani ilgili bakanlıkların yasaklaması birinci akla gelen deva üzere

görünse de büsbütün yasaklanması ne yazık ki şu anda karar vericilerin gündeminde görünmüyor. Lakin bir yol daha var: Dünyada ve Avrupa’da birçok belediye, bölge yahut ülke, uzun yıllardır kendi vatandaşları için bu bahiste kıymetli adımlar atıyor. Ortalarında büsbütün zehirsiz bir kent olmayı başaranlar da var.

Ülkemizde de tabiat dostu alternatif formüllerin kullanılması konusunda pilot proje ve uygulamalar, stratejik planlar yapmaya başlayan yahut bu mevzuyu yeni yeni gündemine alan, araştırma çalışmaları başlatan mahallî idareler olmakla bir arada, Zehirsiz Kentlere Gerçek projesi kapsamında hazırlanan “Türkiye’deki Belediyelerde Ziyanlı Gayreti Durum Tahlili Raporu”na nazaran, ülke olarak bu hususta kat etmemiz gereken çok yol var.

Avrupa’da pestisit yasaklamalarının dünü ve bugünü

Dünyada pek çok kent, şimdiden ekolojik ve tabiat dostu alternatifler kullanarak zehirsiz kentlerin mümkün olduğunu gösterdi. Kasabalarını pestisitten arındırma konusunda planlar yapan çok sayıda vizyoner siyasetçi, lokal idare ve STK var. Örneğin, Belçika’daki Wallonia bölgesi yalnızca pestisit kullanımını yasaklamakla kalmayıp, tıpkı vakitte organik tarımın teşvik edilmesi ve organik çiftçilerin hissesinin artırılması üzere farklı uygulamalar başlattı.

Danimarka kasabaları, suyu korumak emeliyle makul alanlarda ve kimi İtalyan komünleri, halkın yaşadığı bölgelerde (Vallersa ve Malles) pestisit kullanımını yasaklamak için harekete geçti. Fransa’da pek çok kentin pestisitsiz olma yolunda attığı adımlar, 2017’de lokal idareler, kamu kuruluşları ve hükümetin park ve bahçeler üzere yeşil alanlarda pestisit kullanımına yasak getiren “Labbe” maddesine dönüştü. Yasa, 2019’dan itibaren özel bahçeleri de kapsar hale gelirken 2022’de genişletilerek mezarlıklar, spor alanları, kamp ve başka özel alanları da kapsayacak.Hollanda’da ise kimi büyük belediyeler, 1970’lerden bu yana pestisit kullanımını kamusal alanlarda istekli olarak azalttı. 2017’nin sonu prestijiyle, kentlerdeki kaldırım ve sokak üzere geçirimsiz yüzeylerde de pestisit kullanımı yasaklandı.

Güney Kalifornia’da ticari olmayan bir halk sıhhati kuruluşu olan San Gabriel Vadisi Sivrisinek ve Vektör Denetim Birliği, 1989 yılında San Gabriel bölgesinde çok yaygın olarak görülen sivrisineklerden bulaşan Saint Louis encephalitis (SLE) hastalığı ile çaba için kuruldu. Temel gayesi, bölgede yaşayan insanların sivrisineklerden bulaşabilecek hastalıklardan korunmasını sağlamaktı. Bu hedefle sivrisineklerin üreyebileceği alanlar ve dingin su kaynakları ortadan kaldırıldı. Doğal predatörler ve biyolojik larvasitlerle gayret gerçekleştirildi. ULV (kimyasal püskürtme) uygulamaları ise yalnızca salgın hastalık olması durumunda uygulandı.

Pestisitleri terk eden belediyelerin tecrübelerine nazaran, birinci başta bu iş için ayrılan bütçenin üzerine çıkan mecburî bir yatırımın akabinde maliyetler vakitle azaldı. Yapılan uygulamaların maliyeti, pestisit kullanımına dair maliyetlere denk, hatta bazen daha düşük düzeylerde gerçekleşti.

Birleşik Krallık’ta, Haziran 2015’te bölge sakinlerinin başlattığı kampanya sonucunda tüm kamusal alanlarda ot zehiri glifosatın kullanımını yasaklayan ve kimyasal olmayan ot denetimi tekniklerine geçiş yapan birinci kasaba Glastonbury, sıcak köpük teknolojisine (foamstream) yatırım yaptı. Yatırım maliyetinin hesaba katılmadığı durumda, bu teknolojinin glifosat kullanımından çok daha ucuza geldiği görüldü.

Pestisitler, kısa vadede en ekonomik tahlil olarak görülse de sıhhate ve etrafa yönelik uzun vadeli tesirleri göz gerisi ediliyor. Birleşik Krallık ve Almanya’da yürütülen çalışmalarda, pestisit kullanımının yıllık dış maliyeti sırasıyla; 257 milyon dolar ve 166 milyon dolar olarak belirlendi. Bu bedelleri pestisitlerden kaynaklanan sıhhat sorunu yaşayanlar, tabiat ve vatandaşlar ödüyor.

Türkiye’de zehirsiz kent olma yolunda adımlar atılıyor

Tarım ve Orman Bakanlığı, AB ahenk sürecinde 200’ün üzerinde pestisit etken unsurunu genotoksik, nörotoksik, kanserojenik, üreme için toksik, hormonal sistemi bozucu olması; yer altı sularını kirletmesi, arılara, balıklara ve memelilere verdiği ziyanlar nedeniyle yasakladı. Yasaklı listesine 2020 yılında 25 ve 2021 yılında 2 pestisit etken unsuru daha eklendi.Lakin Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) tarafından “muhtemel kanserojen” olarak sınıflandırılan glifosat ülkemizde ruhsatlı etken hususlar ortasında yer alıyor ve kimi belediyeler tarafından hâlâ kullanılıyor. Bu kimyasallar kullanıldıktan sonra kapalı alanlarda, toprakta ve suda uzun mühlet kalarak tesirlerini sürdürüyor.

Ülkemizde sivrisineklerle uğraşta efektif olmayan bir çaba metodu olmasına ve amaç canlılar dışındaki canlıları ve alanları da olumsuz etkilemesine rağmen yaygın olarak pestisit kullanılıyor. Bilhassa de yaz aylarında ULV uygulaması yapan araçlarla sıkılan zehirler, sivrisineklerden çok çocukların sıhhatini etkiliyor. Bunun yerine, sivrisineklerin üreme kaynaklarının azaltılması ve/veya sinek larvaları ile biyolojik gayret yapılması mümkün.

Ülkemizde birtakım belediyeler sağlıklı bir gelecek için zehirsiz adımlar atmaya başladı. İstanbul’da Kadıköy Belediyesi tarafından on yıldan fazla müddettir tüm kamusal alanlarda zararlılarla çaba için alternatif formüller kullanılıyor. Örneğin; sivrisinek uğraşında üreme kaynaklarının azaltılması, doğal olmayan büyük sulak alanlara balık bırakılması, biyosidal eser olarak yüzey tansiyon casusları ve tıp spesifik bakteri toksinleri kullanılması ve halkın bilinçlendirilmesi için broşür, toplumsal medya yahut yüz yüze eğitim verilmesi üzere uygulamalar hayata geçiriliyor.

Çanakkale Belediyesi de 2010 yılından beri alternatif uygulamalar kullanıyor: Yabancı otlar için toprakları sürme, biçme, çapalama, bitki parçalayıcı kullanarak elde edilen organik gübre ile malçlama ve yer örtücü bitki kullanımı, mantar hastalıklarına karşı bordo bulamacı (göztaşı), ziyan veren böceklere karşı gülleci bulamacı, tesbih ağacı ve ısırgan otundan yapılmış ilaçlar.

İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nde ise, üniversitelerin işbirliği ile geliştirilen proje doğrultusunda, Aedes albopictus üzere istilacı sivrisinekler için taşınabilir ve web uygulamaları kullanarak vatandaşlardan gelen bildirimler ile çalışanın alanda tespit etmiş olduğu Aedes bulunan alanlarda ovitrapler kullanılıyor. Bu alanlarda fizikî ve kültürel çaba çalışmaları yapılıyor. Ovitraplerdeki yumurtalar sayılarak denetim çalışmasının performansı bedellendiriliyor. Kültürel ve fizikî çabanın performansının düşük olduğu durumlarda yüzde yüz biyolojik ve sadece sivrisinek larvasını etkileyen BTI (Bacillus thuringiensis israelensis isimli bakteri türü) içerikli eserler kullanılıyor.

Belediyeler öncülüğünde zehirsiz kentler mümkün

Zehirsiz Sofralar Platformu tarafından başlatılan Zehirsiz Kentler Kampanyası ile, belediyelerden en geç 2025 yılına kadar herbisit (ot zehiri) kullanımının büsbütün sonlandırılmasına, 2030 yılına kadar başka tüm pestisit ve biyosidal eser kullanımının 50 azaltılmasına ve 2040 yılına kadar da tüm bu eserlerin kullanımının büsbütün sonlandırılmasına dair taahhütte bulunmaları ve bu kapsamda iştirakçi bir stratejik hareket planı oluşturmaları talep ediliyor.

Kampanya’nın üye ve destekçileri ayrıyeten, Ankara, İstanbul ve İzmir üzere büyükşehir belediyeleri başta olmak üzere, taleplerini bütün lokal idareler ağında yaygınlaştırmak üzere kampanyacılık, savunuculuk ve lobicilik faaliyetlerine hazırlanıyor.

Platform, belediyeler ile birlikte yurttaşları da zehirsiz kentler için harekete geçmeye ve iştirakçi olmaya çağırıyor. Yurttaşlar, kampanyaya imza vererek takviye olmanın yanı sıra, “Zehirsiz Kentlere Doğru” kararlı bir adım atmaları için belediyelerin kelam vermesini talep ediyor ve yolladıkları dilekçeler ile sağlıklı bir etrafta yaşama hakkını savunuyor.

Tabiat dostu adımları büyütmek ve zehirsiz kentleri inşa etmek için belediyelerin, öncelikle ilgili tüm tarafları dahil ettiği, iştirakçi, hassas kümeleri ve alanları dikkate alan, kademeli bir geçiş süreci içeren stratejik aksiyon planlarına gereksinimleri var. Belediyelerin öncülüğünde sivil toplumu, halkı, özel dalı, çiftçi ve muhtarları da dahil ederek, sıhhatin ve sağlıklı bir etrafta hayat hakkının siyaset üstü kalması gerektiğini savunuyor ve tüm meclis üyelerinin dayanağını alarak, belediye birliklerinin kolaylaştırıcılığı ile zehirsiz kentler mümkün, diyoruz.

Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı